Fotoverhalen
#2
Berlijn, 30 jaar na de val van de Muur
Is Berlijn drie decennia na de Wende nog steeds verdeeld?
Chris Oomes (maart 2021)
In de huidige hoofd- en parlementsstad van Duitsland stond lang geleden de Berlijnse Muur. De Muur staat symbool voor de scheiding tussen Oost- en West-Berlijn. Na 30 jaar staan er nog steeds resten van de Muur. Vol geschilderd door kunstenaars, Berlijners en toeristen met onderwerpen die vooral met vrijheid te maken hebben. Wat is er anno nu nog merkbaar van de splitsing van Berlijn, dus 30 jaar na de val van de Muur?
Berlijn werd op 13 augustus 1961 in één nacht gescheiden in een oostelijk en een westelijk deel. Eerst door prikkeldraad, later door de betonnen Muur die we allemaal kennen. Deze Muur ontstond uit politiek gehakketak en resulteerde in gescheiden families en geliefden, die elkaar niet zomaar meer konden ontmoeten.
Als je het boek ‘Uit Berlijn’ van Armando leest, dan kom je helemáál in een sombere stemming. De stemming van wat? Dat mag je zelf invullen. Mopperend over oud en nieuw baant hij zich een weg door Oost en West. “Die bobbel daar links in dat veldje, nou, daar was Hitler’s bunker”. Ik citeer Armando verder: “Op deze plek stond toevallig het statige gebouw van de Gestapo, dat wou ik alleen maar even zeggen. Nu loopt de Muur er vlak langs.” En: “Het is vreemd toeven in een stad vol mensen en gebouwen met kogelgaten.” Armando schreef dit boek terwijl de Muur nog niet gevallen was.
De beelden van Berlijn en de Muur behoren voor velen van ons tot het gemeenschappelijk geheugen. De inwoners van Berlijn, maar ook van de rest van de wereld, zagen de politieke scheiding (en fysieke Muur) met lede ogen aan. Gelukkig kwam er een ommekeer: die Wende. Op 9 november 1989 opende de nieuwe DDR-regering weer haar grenzen. De Muur was gevallen. Het begin van (meer) vrijheid voor iedereen? De meningen zijn verdeeld blijkt uit een item van Nieuwsuur (NOS Nieuwsuur, 27-08-2019).
Dus hoe zit het eigenlijk met het huidige Berlijn? In de toeristische boekjes lees je over de highlights en er wordt nauwelijks onderscheid gemaakt tussen Oost en West. Als je nu door de stad loopt kun je moeilijk ontdekken wat Oost of West was. Het leven in beide delen is gewoner geworden en meer op elkaar gaan lijken. Wel merkbaar zijn: de herinneringen en uit het verleden, resten van anarchisme (onder andere de vele graffiti in de stad) en (oorlogs)schade aan gebouwen.
De foto’s in het vervolg van dit verhaal laten enkele belangrijke plekken in Berlijn zien. Ze geven een beeld van ‘30 jaar na de val van de Muur’.
Checkpoint Charlie
Oost-Berlijners probeerden in grote getalen uit te wijken naar het Westen. Dat was al net voor de scheiding door de Muur, maar ook toen de Muur er stond wilde velen liever in het hippere en vrijere Westen zijn. Bij die vluchtpogingen kwamen duizenden om het leven. Maar velen lukten de vlucht ook wel. In het Mauermuseum kun je op ideeën komen voor vluchtacties aan de hand van de vele vluchtattributen die er te bewonderen zijn.
De acteurs (als nepsoldaten) voor het wachtershuisje van Checkpoint Charlie voerden tot 2019 voor een vergoeding een show op. Ze waren nogal grof naar toeristen, dus werd de plek verboden voor dit nostalgische tafereeltje. Verder is deze bedrijvige plek een commercieel epicentrum. Het aantal cafés, souvenirwinkeltjes en Amerikaanse eet-ketens duizelt je voor de ogen.
Op een groot bord bij Checkpoint Charlie valt te lezen: ‘Sie verlassen den Amerikanischen sektor’. Dit bord en deze uitspraak zijn iconisch voor het Berlijn in de periode tussen 1961 en 1989. Je woonde óf in Oost óf in West. Je was dus een Ossi of een Wessi.
Holocaustmonument
Een belangrijke (nieuwe) spot in Berlijn is het Holocaustmonument aan de Cora-Berliner-Straße. Dit indrukwekkende monument van Peter Eisenman heet officieel: ‘Denkmal für die ermordeten Juden Europas’. De 2711 strakke betonblokken zetten je tot nadenken. Ze geven je een gevoel van verlatenheid en verbinding met de nazislachtoffers. Ouderen vertellen over hun herinneringen, de jongeren luisteren. De allerkleinsten spelen verstoppertje. Voor elke generatie een indrukwekkende ervaring.
S- en U-Bahn
Het West-Berlijnse openbaar vervoer (S- en U-Bahn) bleef tijdens de scheiding van Oost en West deels gewoon doorpendelen. Op bepaalde plaatsen ging het Westerse vervoer zelfs onder het Oost-Berlijnse gedeelte door. Alsof er niets aan de hand was reden de wagons doodleuk langs 15 dichtgemetselde stations.
De metrostations van Berlijn stralen nog steeds allure uit, hoewel de meningen verdeeld zijn. Maar zeker proef je de nostalgie. De tijd is op sommige haltes echt stil blijven staan.
Unter den Linden. Aan de kant van de Ossi’s. In het Oost-Berlijnse gedeelte dus, ligt de brede boulevard Unter den Linden. Deze straat werd in de tweede wereldoorlog, net zoals vele andere wijken in Berlijn, zeer zwaar getroffen.
Al tijdens de scheiding werd aan de wederopbouw van de stad gewerkt. Langzaam kwam het op gang. Langzamer in het oostelijke dan in het westelijke gedeelte. Vandaag de dag is de glorie van dit Berlijnse centrum op veel plekken weer teruggekomen. Naast mooie gebouwen zijn er ook veel ambassades te vinden.
Kurfürstendamm
De Kurfürstendamm ligt in het West-Berlijnse deel, de kant van de Wessi’s dus. Het is een indrukwekkende winkelstraat geworden met brede trottoirs en mooie architectuur. Vele toeristen flaneren langs de statige panden met chique winkelketens. Door de talrijke toeristen uit Oost-Europa denken veel West-Berlijners negatief over deze straat: ‘kijken, maar niet kopen’.
De Mühlenstrasse was ten tijde van de scheiding een strook met twee muren. Door heel de stad liep een strook die zo breed was dat vluchten onmogelijk was. Na Die Wende mochten vele kunstenaars een kunstwerk achterlaten op een aan hen toegewezen stukje Muur. Enkele van die kunstwerken spreken erg tot de verbeelding: Gorbatsjov die Honecker kust, een Trabant die vliegend uit de Muur spat. Er zijn ook delen waar voorbijgangers hun handtekening (mogen) achterlaten.
Brandenburger Tor
De Brandenburger Tor staat symbool voor scheiding en hereniging. Deze plek stond in de DDR-tijd ook in het niemandsland. Tegenwoordig één van de herkenningstekens van de stad. Samen met Pariser Platz en Unter den Linden, dé flaneerboulevard van de stad.
Potsdamer Platz
De Potsdamer Platz was voor de oorlog al hét uitgaanscentrum. Hier kwam alles bij elkaar: treinen, trams, wandelaars, straatverkopers. Maar in de oorlog werd het helemaal platgebombardeerd. In ‘45 stond van de oude gebouwen niet veel meer overeind. Alle reden om dwars over het plein de Muur te laten lopen. Het niemandsland werd een desolate plek. Maar het stadsbestuur had zin om er zoals voor de oorlog een groots plein van te maken. Allerlei architecten bogen zich over deze uitdaging. Met succes. Eerst was het jarenlang de grootste bouwput van Europa. Maar na 30 jaar is het hier weer hét uitgaanscentrum van Berlijn geworden. Dat blijkt uit het feit dat allerlei grote merken zich hier hebben gevestigd: Sony Center en ook het Urban Entertainment Center.
Wandelend door Berlijn kom je plekken tegen waar je je nog waant in de sfeer van decennia geleden. Voel je de sfeer van armoe en een wereld die grotendeels stil stond. Maar het kan zomaar gebeuren dat je 500 meter verderop midden tussen hypermoderne gebouwen staat. Berlijn is metropool van uitersten. Daarom is en blijft het zo’n interessante stad.
Bundestag
Tot 1995 stond het regeringsgebouw er maar sombertjes bij. Christo pakte de Bundestag in, en het stond meteen weer in de spotlights. Architect Foster tekende voor het gebouw een grote tranparante koepel die daglicht geeft aan het parlement dat hier sinds 1999 weer vergadert. Een bezoek aan de koepel geeft je een uniek uitzicht en overzicht over Oost en West… Mocht je nog een keer in Berlijn komen, dan kun je het beste hier eindigen, of beginnen. Bij zonsondergang of zonsopkomst.
Bronnen
- Jaco de Boer, e.a. 2012 – Berlijn voor gevorderden. Acht Nederlanders over de ziel van de stad – Uitgeverij Oostenwind, Amsterdam.
- Marsman, Nooteboom, Armando, Mak, e.a. 2007 – Berlijn, Reisverhalen – Amstel Uitgevers BV. Pandorra reeks.
- Frans Stoks. 2010 – Berlijn – Gottmer Uitgevers groep. Dominicus Stedengids.
- Armando. 1982 – Uit Berlijn – Uitgeverij De Bezige Bij Amsterdam.
- Nieuwsuur, augustus 2019. Dieuwke van Ooij – //nos.nl/nieuwsuur/dertig-jaar-na-de-wende-is-duitsland-nog-steeds-verdeeld.html
